چند نکته کاربردی برای تشویق کودکان

در گذشته تنبیه از روشهای معمول تربیت کودکان بوده. خدا را شکر که امروزه تنبیه جای خودش را به تشویق داده است.

 شما چگونه فرزندتان را تشویق می کنید؟ شاید با گفتن کلماتی مانند: آفرین، عالی بود و... شاید با دادن جایزه و یا شاید با در آغوش کشیدن فرزندتان. اما بهتر است بدانید که هر عکس العمل مثبتی که در مقابل رفتار کودکتان انجام می دهید باعث نیرومند شدن آن رفتار می شود که در اصطلاح روانشناسی به آن تقویت مثبت می گویند.

گاهی مواقع والدین نداسته یک رفتار نامطلوب را در کودک خود تقویت می کنند. داستان زیر بیانگر همین مطلب است:

^{"چندی پیش یک گرافیست خوش قریحه مجموعه ای طرح کارتونی برای یک آموزش برنامه ای طراحی کرده بود که به منظور آموزش اصول رفتار ی به خانم های خانه دار برای ایجاد تعامل مناسب با اطرافیان مورد استفاده قرار می گرفت. در این طرحها دو پسر بچه دیده می شوند که یکی دست خالی است و دیگری یک آب نبات چوبی بزرگ به دست دارد. پسر بچه ای که چیزی در دست ندارد از پسر بچۀ دوم می پرسد:}

^{'هی! آن آب نبات را از کجا آوردی؟ '}

^{'مامانم آن را به عنوان جایزه برای گریه کردن به من دارد.'}

^{'منظورت این است که مامانت دوست دارد گریه کنی؟'}

^{'این طور حدس می زنم، چون هر وقت گریه می کنم یک آب نبات چوبی به من می دهد.'}

^{'جان! من هم از این به بعد یک عالم گریه می کنم تا مامانم همیشه بهم آب نبات چوبی بدهد. '(میگر، 1968)"}

اگر شما در پی آن هستید که با استفاده از تشویق رفتارهای مطلوب را در کودک خودتان افزایش دهید به نکات زیر توجه کنید:

^{1- خانم داوودی به دخترش فاطمه همیشه می گوید اگر دختر خوبی باشی وقتی که برگشتم بهت جایزه می دهم اما هیچوقت به فاطمه نگفته است دختر خوب بودن یعنی چی؟ فاطمه نمی داند چه کارهایی باید انجام دهد و چه کارهایی را نباید انجام دهد تا مادرش به او بگوید دختر خوب. بهتر است که خانم داوودی به دخترش بگوید: اگر اسباب بازی هایت را بعد از بازی کردن جمع کردی بهت جایزه می دهم یا اگر سر و صدا نکردی و از خواهر کوچکت مراقبت کردی امروز که برگشتم یه آبنبات برات می خرم. یا مثلاً آفرین فاطمه جان، مادر بزرگ گفت که امروز غذات را خیلی خوب خوردی.}

قبل از هر چیزی باید رفتاری را که می خواهید تشویق شود به طور دقیق مشخص کنید.

^{2- جایزه یا فعالیت و یا هر چیز دیگری که ممکن است یک کودک را به فعالیت وا دارد ممکن است در کودک دیگر انگیزه ای برای حرکت ایجاد نکند. بسیار اتفاق افتاده است که ما سعی کرده ایم با استفاده از چیزی که کودک آن را دوست دارد به عنوان تقویت کننده، مطلبی را او آموزش بدهیم و بعد فهمیده ایم که به قدر کافی آن را دوست ندارد که برای بدست آوردنش فعالیت کند}

غذاها، نمره، پول، لبخند زدن، توجه کردن، بوسیدن، بغل کردن، اظهارات محبت آمیز، کارت آفرین یا انجام فعالت هایی که کودک دوست دارد (تماشای تلویزیون، بازی و...) همه نوعی تقویت محسوب می شوند.

قبل از هر چیز باید بدانید که کدام یک از این روش ها برای فرزند شما مؤثر است.

^{3- تشویق باید بلافاصله پس از انجام رفتار مطلوب از سوی کودک انجام شود.اگر بین رفتار مورد نظر و تشویق فاصله بیفتد، ممکن است در این فاصله رفتارهای دیگری بجز رفتار مورد نظر، از فرد سر بزند در نتیجه هم رفتار مورد نظر و هم سایر رفتارها مود تقویت قرار گیرد.}

از آنجا که همیشه امکان تشویق فوری وجود ندارد، شما باید برای پر کردن فاصله از توضیحات کلامی استفاده کنید: مثلاً گفتن پدر به کودک که اگر صبح پس از بیدار شدن اتاقش را مرتب و تمیز کند عصر که به منزل بگردد اسباب بازی دلخواهش را برایش خواهد آورد غالباً مؤثر می آفتد.

^{5- برای تشویق کودکتان از روشها و جوایز جدید و متنوع استفاده کنید.}

^{6-  یکی از روشهای تشویق اقتصاد ژتونی است. یعنی در ازای انجام رفتار مورد نظر به کودک ژتونهای پلاستیکی می دهند که قابل معاوضه با چیزهای دیگر است. مثلاً از کارت، ستاره، علامت مثبت.}

به عنوان مثال شما می خواهید به کودک خود آموزش دهید که قبل از غذا دست هایش را بشوید. به او می گویید که بعد از هر با شستن دست ها یک علامت ستاره دریافت می کند و در صورتی که 10 ستاره بدست آورد برایش یک دوچرخه می خرید.

^{7- در تشویق زیاده روی نکنید. تشویق زیادی کودک را طلبکار و پر توقع می کند؛ و باعث می شود که کودک در مقابل انجام هر کاری انتظار تشویق و جایزه داشته باشد و بدون وجود جایزه و تشویق رغبتی به انجام کاری نداشته باشد. همچنین تمجید بیش از حد باعث غرور می شود.}

^{8- تصور کنید که می خواهید کاری کنید که دختر شما در املا نمره 20 بگیرد. به او می گویید که اگر خوب درس بخواند و فردا نمره 20 در املا بگیرد فردا عصر برایش کیک مورد علاقه اش را خواهید پخت. اگر کودک شما موفق شد جایزه ای را که قول داده بودید برایش فراهم می کنید. حالا شما می خواهید که کودک شما باز هم نمره 20 بگیرد اما اگر بخواهید در ازای هر 20 به او جایزه بدهید ارزش جایزه و تشویق از بین خواهد رفت. به همین دلیل این بار به او می گویید که اگر  دو بار پشت سر هم 20 بگیرد او را به سینما می برید. و دفعه بعد در صورتی که 4 بار پشت سر هم 20 بگیرد به او جایزه خواهید داد.}